Είναι γνωστό ότι η άσκηση προσφέρει σημαντικά οφέλη για την υγεία και σχετίζεται με μειωμένη θνητότητα και μικρότερη επίπτωση καρδιακών συμβαμάτων. Ωστόσο, η έντονη άσκηση μπορεί, σπάνια και σε άτομα με υποκείμενη καρδιακή νόσο, να προκαλέσει επικίνδυνες για τη ζωή αρρυθμίες, καθιστώντας τον αιφνίδιο καρδιακό θάνατο την κύρια αιτία θανάτου σε αθλητές (Harmon et al, 2015) . Ο προαθλητικός καρδιολογικός έλεγχος έχει ως στόχο τον εντοπισμό ατόμων με αυξημένο κίνδυνο για αιφνίδιο καρδιακό θάνατο. Ο σκοπός αυτού του άρθρου είναι να προσφέρει μια σύντομη επισκόπηση των τρεχόντων μεθόδων προαθλητικού ελέγχου, επικεντρώνοντας στις τρέχουσες οδηγίες.
Στο τέλος του άρθρου θα βρείτε πληροφορίες για τη βιβλιογραφία και τις οδηγίες στα οποία γίνεται αναφορά.
Η σημασία του ιστορικού και της φυσικής εξέτασης
Η Ευρωπαϊκή και η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρείας συμφωνούν ότι το ιστορικό και η φυσική εξέταση αποτελούν το βασικό πυλώνα του προαθλητικού ελέγχου. Στους νέους αθλητές (ηλικία <35 έτη) στόχος είναι ο εντοπισμός ευρημάτων που συνδέονται με καταστάσεις όπως βαλβιδοπάθειες (ακρόαση καρδιάς σε ύπτια και καθιστή θέση), μυοκαρδιοπάθειες (ακρόαση καρδιάς με δοκιμασία Valsalva – πιθανώς αυξημένη κλίση πίεσης στο χώρο εξόδου της αριστερής κοιλίας), στένωση ισθμού αορτής (ψηλάφηση σφυγμού στις κερκιδικές και μηριαίες αρτηρίες), σύνδρομο Marfan (κυφοσκολίωση, σκαφοειδής θώρακας, αραχνοδακτυλία, υπερελαστικότητα κλπ) και αρτηριακή υπέρταση (Petek et al, 2020). Η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία προτείνει τη χρήση ενός ερωτηματολογίου (AHA-14 Questionnaire) με σκοπό τη συστηματοποίηση της διαδικασίας (Maron et al, 2014). Σε μεγαλύτερης ηλικίας αθλητές (>35 ετών), λόγω της σχετικά πιο αυξημένης επίπτωσης της στεφανιαίας νόσου, συνιστάται επιπλέον η διαστρωμάτωση καρδιαγγειακού κινδύνου με ερωτήσεις για παράγοντες κινδύνου και συμπτώματα σχετιζόμενα με στεφανιαία νόσο καθώς και με τη χρήση των διάφορων σκορ (πχ SCORE της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας).
Ο ρόλος του Ηλεκτροκαρδιογραφήματος
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία (με ένδειξη IIa) αλλά και μεγάλες αθλητικές ομοσπονδίες όπως η FIFA, το ηλεκτροκαρδιογράφημα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του προαθλητικού ελέγχου, με την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία να παραμένει επιφυλλακτική στην καθολική εφαρμογή του, πιθανώς και για οικονομικούς λόγους.
Οι πιο πρόσφατα δημοσιευμένες συστάσεις για την ερμηνεία του ΗΚΓ σε αθλητές (Sharma et al, 2018) έχουν μειώσει σημαντικά τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα διατηρώντας υψηλή ευαισθησία. Ενδεικτικά, στα κριτήρια αυτά η αναστροφή κυμάτων Τ στις προκάρδιες απαγωγές V1-V3 σε αθλητές <16 ετών, η πρώιμη επαναπόλωση και ο ατελής δεξιός σκελικός αποκλεισμός θεωρούνται φυσιολογικά ευρήματα ενώ ως παθολογικά κύματα Q ορίζονται αυτά με λόγο Q/R ≥0.25 ή εύρους ≥40 ms σε δύο ή περισσότερες απαγωγές εξαιρουμένων της III και της aVR.
Υπερηχογράφημα καρδιάς και άλλες εξετάσεις
Παρόλο που δεν υπάρχουν σαφείς συστάσεις από τις καρδιολογικές εταιρείες για την συστηματική και καθολική χρήση απεικονιστικών τεχνικών κατά τον προαθλητικό έλεγχο, είναι γεγονός ότι το υπερηχογράφημα παραμένει ένα ανεκτίμητο εργαλείο στην αξιολόγηση δεύτερης γραμμής. Οι τυπικές ενδείξεις περιλαμβάνουν ιστορικό ανεξήγητης συγκοπής, οικογενειακό ιστορικό αιφνίδιου καρδιακού θανάτου ή παθολογικά ευρήματα στο ΗΚΓ ή την κλινική εξέταση. Σε μεγαλύτερης ηλικίας ασθενείς με υψηλή πιθανότητα ή ευρήματα υποκλινικής στεφανιαίας νόσου ενδεχομένως να χρειαστεί η διενέργεια δοκιμασίας ισχαιμίας, με το stress echo με κόπωση σε κυλιόμενο τάπητα ή εργομετρικό ποδήλατο να έχει ένα προβάδισμα στις ευρωπαϊκές κατευθυντήριες οδηγίες λόγω της μη χρήσης φαρμακευτικών παραγόντων και ακτινοβολίας (Pelliccia et al, 2020). Η διερεύνηση αρρυθμιών με Holter ρυθμού για περίοδο που ιδανικά να περιλαμβάνει και άσκηση έχει επίσης θέση αν από τον βασικό έλεγχο προκύπτουν παθολογικά ευρήματα ή υπάρχει ιστορικό πρόσφατης μυοκαρδίτιδας. Σε επιλεγμένες περιπτώσεις η αξονική στεφανιογραφία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διάγνωση συγγενών ανωμαλιών στεφανιαίων αρτηριών ή μυοκαρδιακών γεφυρών ενώ η μαγνητική τομογραφία μπορεί να έχει θέση εκτός των άλλων σε περαιτέρω διερεύνηση πιθανής μυοκαρδιοπάθειας ή αποδραμούσας μυοκαρδίτιδας.
Συμπέρασμα
Η ιδανική στρατηγική για την πρόληψη του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου στους αθλητές παραμένει υπό συζήτηση και η προσέγγιση συνήθως εξατομικεύεται ανάλογα με το προφιλ αλλά και τις ανάγκες για άσκηση του κάθε του ασθενούς. Τα μέχρι τώρα δεδομένα υποδεικνύουν ότι μια ολοκληρωμένη προσέγγιση με συνδυασμό λήψης κλινικού ιστορικού, στοχευμένου αναλόγως την ηλικία, και φυσικής εξέτασης, ηλεκτροκαρδιογραφήματος και – κατά περίπτωση – υπερηχογραφήματος καρδιάς ή άλλων εξετάσεων μπορεί να προσφέρει την πιο αποτελεσματική διάγνωση.
Βιβλιογραφία
Harmon KG, Asif IM, Maleszewski JJ, Owens DS, Prutkin JM, Salerno JC, et al. Incidence, Cause, and Comparative Frequency of Sudden Cardiac Death in National Collegiate Athletic Association Athletes: A Decade in Review. Circulation. 2015 Jul 7;132(1):10–9.
Maron BJ, Friedman RA, Kligfield P, Levine BD, Viskin S, Chaitman BR, et al. Assessment of the 12-lead ECG as a screening test for detection of cardiovascular disease in healthy general populations of young people (12-25 Years of Age): a scientific statement from the American Heart Association and the American College of Cardiology. Circulation. 2014 Oct 7;130(15):1303–34.
Pelliccia A, Sharma S, Gati S, Bäck M, Börjesson M, Caselli S, et al. 2020 ESC Guidelines on sports cardiology and exercise in patients with cardiovascular disease. Eur Heart J. 2021 Jan 1;42(1):17–96.
Petek BJ, Baggish AL. Pre-participation Cardiovascular Screening in Young Competitive Athletes. Curr Emerg Hosp Med Rep. 2020 Sep;8(3):77–89.
Sharma S, Drezner JA, Baggish A, Papadakis M, Wilson MG, Prutkin JM, et al. International recommendations for electrocardiographic interpretation in athletes. Eur Heart J. 2018 Apr 21;39(16):1466–80.
Σάββας Λοΐζος
Αντιπρόεδρος Επιστημονικής Ένωσης Καρδιαγγειακής Απεικόνισης Ελληνικού Κολλεγίου Καρδιολογίας
Επιμελητής Καρδιολόγος
Στ’ Καρδιολογική Κλινική, Νοσοκομείο ΥΓΕΙΑ