Ιγνάτιος Οικονομίδης, καθηγητής Καρδιολογίας ΕΚΠΑ, Προέδρος ΕΚΚ
Κωνσταντίνος Κατωγιάννης Επιμελητής ΕΣΥ, Β’ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική Νοσοκομείο «Αττικόν»
Το ελαιόλαδο, ο ακρογωνιαίος λίθος της μεσογειακής διατροφής, έχει συνδεθεί από καιρό με πολλά οφέλη για την υγεία, ιδιαίτερα την καρδιαγγειακή υγεία. Πρόσφατες μελέτες έχουν επικεντρωθεί σε συγκεκριμένα συστατικά του ελαιόλαδου, όπως η υδροξυτυροσόλη (HT), η ελευρωπαΐνη (OL), η ελαιοκανθάλη (OC) και το ολεανολικό οξύ (OA), προκειμένου να διερευνηθεί ο ρόλος τους στη βελτίωση της αγγειακής και μυοκαρδιακής λειτουργίας. Αυτές οι ουσίες, ιδιαίτερα η HT και η OL, έχουν δείξει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα στην ενίσχυση της ενδοθηλιακής λειτουργίας, στη μείωση του οξειδωτικού στρες και στην παροχή καρδιοπροστατευτικών επιδράσεων, ειδικά σε ασθενείς με χρόνια στεφανιαία σύνδρομα (CCAS) και μεταβολικό σύνδρομο (MS).
Υδροξυτυροσόλη και αγγειακή λειτουργία
Η υδροξυτυροσόλη, μια φαινολική ένωση που βρίσκεται στο ελαιόλαδο, έχει μελετηθεί εκτενώς για τις αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές της. Μια μελέτη των Ikonomidis et al. (2023) διερεύνησε τις επιδράσεις του εμπλουτισμένου με υδροξυτυροσόλη ελαιόλαδου (OOHT) στην αγγειακή λειτουργία σε ασθενείς με CCAS. Πρόκειται για μια προοπτική, τυχαιοποιημένη, διπλή-τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο κλινική μελέτη στην οποία συμμετείχαν 30 ασθενείς. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η θεραπεία με OOHT βελτίωσε σημαντικά αρκετούς δείκτες της αγγειακής λειτουργίας, συμπεριλαμβανομένης της ενδοθηλιοεξαρτώμενης διαστολής της βραχιονίου αρτηρίας (FMD), της εφεδρείας στεφανιαίας ροής (CFR) και της ταχύτητας του παλμικού κύματος (PWV). Το FMD, ένας δείκτης μέτρησης της ενδοθηλιακής λειτουργίας, αυξήθηκε από 3,7% σε 6,5% μετά τη θεραπεία με OOHT, υποδεικνύοντας βελτιωμένη ενδοθηλιακή ανταπόκριση. Επιπλέον, το CFR, το οποίο αντανακλά την ικανότητα των στεφανιαίων αρτηριών να διαστέλλονται ως απάντηση στην αυξημένη ζήτηση οξυγόνου, βελτιώθηκε από 2,3 σε 2,5, υποδηλώνοντας καλύτερη λειτουργία της στεφανιαίας μικροκυκλοφορίας. Το PWV, ένας δείκτης αρτηριακής σκληρίας, μειώθηκε από 11,8 m/s σε 11,1 m/s, υποδεικνύοντας βελτιωμένη αρτηριακή ελαστικότητα.
Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι η OOHT μείωσε τους δείκτες του οξειδωτικού στρες και της φλεγμονής, όπως η μαλονδιαλδεΰδη (MDA), η οξειδωμένη LDL και η C-αντιδρώσα πρωτεΐνη (CRP). Αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι ευεργετικές επιδράσεις του OOHT στην αγγειακή λειτουργία πιθανώς μεσολαβούνται μέσω των αντιοξειδωτικών και αντιφλεγμονωδών ιδιοτήτων του. Η μείωση του οξειδωτικού στρες και της φλεγμονής μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της ακεραιότητας του ενδοθηλιακού γλυκοκάλυκα, ενός προστατευτικού στρώματος στην εσωτερική επιφάνεια των αιμοφόρων αγγείων, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της αγγειακής υγείας.
Ελευρωπαΐνη και Προστασία του Μυοκαρδίου
Η ελευρωπαΐνη, ένα άλλο βασικό συστατικό του ελαιόλαδου, έχει αποδειχθεί ότι έχει σημαντικές καρδιοπροστατευτικές επιδράσεις. Μια μελέτη των Christodoulou et al. (2024) διερεύνησε το καρδιοπροστατευτικό δυναμικό των OL, HT, OC και OA σε ένα πειραματικό μοντέλο στο οποίο προκλήθηκε ισχαιμία μυοκαρδίου και επαναιμάτωση (IRI) σε ποντικούς με μεταβολικό σύνδρόμο. Η μελέτη διαπίστωσε ότι η χρόνια προθεραπεία με OL μείωσε σημαντικά το μέγεθος του εμφράγματος. Το OL επέδειξε επίσης αντιυπεργλυκαιμικές ιδιότητες, μειώνοντας τα επίπεδα γλυκόζης νηστείας και αυξάνοντας τα επίπεδα ινσουλίνης στο πλάσμα. Αυτά τα αποτελέσματα αποδόθηκαν στην ικανότητα του OL να ενισχύει τις αντιοξειδωτικές άμυνες και να μειώνει το οξειδωτικό στρες στο μυοκάρδιο.
Η μελέτη διερεύνησε περαιτέρω τα αποτελέσματα των συνδυαστικών θεραπειών που περιλαμβάνουν OL, HT, OC και OA. Ο συνδυασμός OL, HT και OC βρέθηκε ότι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός στη μείωση του μεγέθους του εμφράγματος και στον μετριασμό της υπεργλυκαιμίας. Μείωσε επίσης την έκταση της αθηρωματικής πλάκας και το οξειδωτικό στρες in vivo, υποδηλώνοντας μια πολύπλευρη καρδιοπροστατευτική δράση. Η καρδιοπροστασία που παρέχεται από το αυτό το συνδυασμό συνδέθηκε με την καταστολή της απόπτωσης, τα ενισχυμένα αντιοξειδωτικά αποτελέσματα και την ανοδική ρύθμιση αντιοξειδωτικών ενζύμων όπως η δισμουτάση του υπεροξειδίου του μαγγανίου (MnSOD) και η καταλάση (CAT).
Μηχανισμοί Δράσης
Οι καρδιοπροστατευτικές επιδράσεις των εκχυλισμάτων ελαιόλαδου διαμεσολαβούνται μέσω πολλών μηχανισμών. Ένας από τους πρωταρχικούς μηχανισμούς είναι η μείωση του οξειδωτικού στρες. Το οξειδωτικό στρες παίζει κρίσιμο ρόλο στην παθογένεση των καρδιαγγειακών παθήσεων, συμπεριλαμβανομένης της αθηροσκλήρωσης, του εμφράγματος του μυοκαρδίου και της καρδιακής ανεπάρκειας. Τα εκχυλίσματα ελαιόλαδου, ιδιαίτερα το HT και το OL, έχει αποδειχθεί ότι καθαρίζουν τις ελεύθερες ρίζες και ενισχύουν τη δραστηριότητα των αντιοξειδωτικών ενζύμων, μειώνοντας έτσι την οξειδωτική βλάβη στο μυοκάρδιο και στα αγγεία.
Ένας άλλος σημαντικός μηχανισμός είναι η αντιφλεγμονώδης δράση των εκχυλισμάτων ελαιόλαδου. Η χρόνια φλεγμονή είναι βασικός μοχλός της ενδοθηλιακής δυσλειτουργίας και της αθηροσκλήρωσης. Η HT και η OL έχουν αποδειχθεί ότι μειώνουν τα επίπεδα των προφλεγμονωδών κυτοκινών και των δεικτών φλεγμονής, όπως η CRP και η ιντερλευκίνη-6 (IL-6). Μειώνοντας τη φλεγμονή, αυτές οι ενώσεις βοηθούν στη διατήρηση της λειτουργίας του ενδοθηλίου και στην πρόληψη της εξέλιξης της αθηροσκλήρωσης.
Εκτός από την αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδη δράση τους, τα εκχυλίσματα ελαιόλαδου βελτιώνουν επίσης την ενδοθηλιακή λειτουργία ενισχύοντας τη βιοδιαθεσιμότητα του μονοξειδίου του αζώτου (ΝΟ). Το ΝΟ είναι ένα βασικό μόριο σηματοδότησης που ρυθμίζει τον αγγειακό τόνο και αποτρέπει την προσκόλληση των λευκοκυττάρων στο ενδοθήλιο. Το HT και το OL έχουν αποδειχθεί ότι αυξάνουν την παραγωγή ΝΟ και μειώνουν την αποικοδόμηση του ΝΟ από αντιδραστικά είδη οξυγόνου (ROS), βελτιώνοντας έτσι τη λειτουργία του ενδοθηλίου και μειώνοντας την αρτηριακή σκληρία.
Κλινικές Επιπτώσεις
Τα ευρήματα από αυτές τις μελέτες έχουν σημαντικές κλινικές επιπτώσεις. Τα εκχυλίσματα ελαιόλαδου, ιδιαίτερα αυτά που είναι εμπλουτισμένα με HT και OL, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως συμπληρωματικές θεραπείες σε ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα. Για παράδειγμα, σε ασθενείς με CCAS, το OOHT θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της ενδοθηλιακής λειτουργίας, τη μείωση της αρτηριακής σκληρίας και την ενίσχυση της στεφανιαίας μικροκυκλοφορίας. Ομοίως, σε ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο, η OL και οι συνδυασμοί της θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση του μεγέθους του εμφράγματος, τον μετριασμό της υπεργλυκαιμίας και την πρόληψη της εξέλιξης της αθηροσκλήρωσης.
Επιπλέον, η χρήση εκχυλισμάτων ελαιόλαδου θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα ευεργετική σε πληθυσμούς υψηλού κινδύνου, όπως ασθενείς με διαβήτη, που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών επιπλοκών. Οι αντιυπεργλυκαιμικές και καρδιοπροστατευτικές επιδράσεις του OL και των συνδυασμών του θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μείωση της επιβάρυνσης των καρδιαγγειακών παθήσεων σε αυτούς τους ασθενείς.
Σύνοψη
Συμπερασματικά, τα εκχυλίσματα ελαιόλαδου, ιδιαίτερα αυτά που περιέχουν υδροξυτυροσόλη και ελευρωπαΐνη, έχουν δείξει σημαντικές δυνατότητες στη βελτίωση της αγγειακής και μυοκαρδιακής λειτουργίας. Αυτές οι ενώσεις ασκούν τα ευεργετικά τους αποτελέσματα μέσω πολλαπλών μηχανισμών, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης του οξειδωτικού στρες, της φλεγμονής και της απόπτωσης, καθώς και της ενίσχυσης της ενδοθηλιακής λειτουργίας. Τα ευρήματα από πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι τα εκχυλίσματα ελαιόλαδου θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως αποτελεσματικές συμπληρωματικές θεραπείες σε ασθενείς με καρδιαγγειακές παθήσεις, ιδιαίτερα σε αυτούς με χρόνιο στεφανιαία σύνδρομα και μεταβολικό σύνδρομο. Απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να επιβεβαιωθούν αυτά τα ευρήματα και να διερευνηθεί η δυνατότητα των εκχυλισμάτων ελαιόλαδου σε άλλους πληθυσμούς υψηλού κινδύνου.
Βιβλιογραφία
- Ikonomidis, I., Katogiannis, K., Chania, C., et al. (2023). Association of hydroxytyrosol enriched olive oil with vascular function in chronic coronary disease. European Journal of Clinical Investigation, 53, e13983. https://doi.org/10.1111/eci.13983.
- Christodoulou, A., Nikolaou, P.-E., Symeonidi, L., et al. (2024). Cardioprotective potential of oleuropein, hydroxytyrosol, oleocanthal and their combination: Unravelling complementary effects on acute myocardial infarction and metabolic syndrome. Redox Biology, 76, 103311. https://doi.org/10.1016/j.redox.2024.103311.